Zwart-wit 

Gijs van Oenen

In echte wetenschap gaat het om herhaalbaarheid van experimenten. Zeg ik als filosoof, altijd met enige ironie. Maar toch. Wetenschappelijke experimenten staan of vallen met betrouwbaarheid. Dat wil zeggen, dat als je ze herhaalt, ze zo’n beetje dezelfde uitkomst geven.

In dat kader was er nieuws over twee klassieke experimenten uit de psychologie. Het ene is dat van Stanley Milgram uit de jaren zestig, bijna iedereen kent het wel. Proefpersonen worden in twee groepen verdeeld, proefleiders en testobjecten. De proefleider krijgt opdracht zijn ‘slachtoffer’ een serie vragen te stellen en bij een fout antwoord een electrische schok toe te dienen. Helpt dat niet, dan moet hij een nieuwe schok toedienen met een hoger voltage, enzovoort tot aan een maximum van 450 volt. Tegen de verwachting in bleek dat de overgrote meerderheid bereid is anderen, in naam der wetenschap, zo’n superschok toe te dienen.

Het andere experiment is van Kenneth en Mamie Clark uit de jaren dertig en veertig. Zij lieten blanke en zwarte kinderen spelen met poppen met een blank of een zwart uiterlijk. Zij constateerden dat veel zwarte kinderen bij voorkeur met blanke poppen speelden. En dat wanneer kinderen werd gevraagd om een menselijk figuurtje in te kleuren overeenkomstig hun eigen huidskleur, zij meestal een te lichte kleur kozen. In de jaren vijftig trok het Amerikaanse Hooggerechtshof uit dit experiment de conclusie dat rassenscheiding aan zwarte schoolkinderen een minderwaardigheidsgevoel oplegt, en verklaarde daarop rassendiscriminatie ongrondwettig.

Onthullend als deze experimenten waren, nog onthullender zijn de bevindingen van onderzoekers die deze experimenten onlangs hebben herhaald. Dat er inmiddels zo’n twee generaties vol democratisering en emancipatie voorbij zijn gegaan en dat het experiment van Milgram zo beroemd werd dat het zelfs door kunstenaars is gere-enact, verhinderde niet dat de uitkomsten vrijwel precies identiek waren aan die van het oorspronkelijke experiment. Voorts herhaalde een kien 16-jarig meisje uit Harlem op eigen initiatief het poppenexperiment. Op YouTube zien we hoe schattige zwartje kindertjes, gevraagd welke pop ‘the nice doll’ is, in meerderheid de blanke pop pakken. ‘And why is that one nicer?’, vraagt proefleidster Kiri voorzichtig. Het even simpele als shockerende antwoord: ‘Because it’s white.’

Conclusie: de wereld is nog steeds zwart-wit, in gezagsverhoudingen en rassenverhoudingen. Toch is er nu een zwarte man de baas van Amerika, en eigenlijk van de wereld. Ook daarom is zijn presidentschap eigenlijk het ultieme experiment. Benieuwd wat we daar over veertig jaar van denken.

Stanley Milgram, Obedience to authority. An experimental view. Harper & Row, New York 2004 (republished by Perennial Classics 2004).

Jerry M. Burger, Replicating Milgram. Would people still obey today? In: American Psychologist, january 2009, p. 1-11

Kiri Davis, A girl like me 

 Deze tekst verscheen als column in Erasmus Magazine van 12 februari 2009

U kunt ook:

• Terug naar columns Gijs van Oenen
• Terug naar publicaties Gijs van Oenen
• Terug naar homepage Gijs van Oenen