Geluk neemt de wijk

Gijs van Oenen
 
 

Het menselijk bestaan draait om leven, vrijheid en het nastreven van geluk. Maar wat is geluk? De Tilburgse psychologe Roos Vonk heeft tien typische geluksmomenten vastgesteld. De leukste daarvan: ‘Goede sex of een aankoop die precies is wat je zocht’. Dit inzicht werd mij in negatieve zin duidelijk tijdens mijn vakantie, op een mooie ochtend in een idyllisch dorpje aan een schitterende baai. Een touriste die kennelijk vergeefs had lopen shoppen, hoorde ik op schelle toon tegen haar vriendin zeggen: ‘It’s hell! – I can’t find what I want’.

Dit is het moderne leven bij uitstek: geen geluk hebben is niet gewoon jammer of pech, maar onverteerbaar en des duivels, ‘de hel’. Geluk is niet meer, zoals vroeger wel werd gedacht, ‘heel gewoon’. Het is een product geworden dat zorgvuldig moet worden gecultiveerd, gepland en geconsumeerd.

Dat zien we ook in Nederlands nieuwste woongebieden, de Vinexwijken. Dat zijn utopische gebieden, gepland en ontwikkeld om helemaal tegemoet te komen aan alle woonwensen van de moderne burger. Maar spoort zulke utopie ook met de werkelijkheid? Dat is niet vanzelfsprekend. Denk alleen maar eens aan de Amsterdamse Bijlmer. Dat was ooit de trots van visionaire stedebouwkundigen, die een nieuwe omgeving wilden scheppen waarin de moderne mens zich zorgeloos zou kunnen verpozen. Het werd een vervuilde, onveilige, afstotelijke betonnen wereld zonder menselijke maat.

In Nederlands grootste nieuwe wijk, de Leidsche Rijn bij Utrecht, is nu de tentoonstelling Pursuit of Happiness gewijd aan het wankele streven naar nieuw woongeluk. Te zien is bijvoorbeeld de film Celebration van kunstenares Quirine Racké. Het is een documentaire over het gelijknamige stadje in Florida, de geestelijke én materiële schepping van stripmiljardair Walt Disney. Ook een utopie, maar hier is juist niets vernieuwend en visionair. Alles is clean, netjes en geordend, maar volstrekte kitsch, gemodelleerd op patronen en ideeën van minimaal twee generaties terug– want toen was geluk nog heel gewoon.

Duizenden Amerikanen kochten maar al te graag een plekje in deze parodie op een stad met dezelfde barokke logica als Disneyland, een verbeeldingsoord waarvan de filosoof Jean Baudrillard twintig jaar geleden al zei dat het was uitgevonden om te suggereren dat de rest van Amerika wél echt is. Pursuit of Happiness is een kritische komische noot bij de ambitieuze poging om geluk door voor- of achteruitziende blik in stedebouwkundige kaders te gieten. Goedbedoeld, hoogwaardig, vastberaden, maar eigenlijk ook altijd tragisch, want geluk laat zich niet plannen.
 

NB :Pursuit of Happiness is nog te bezoeken t/m 30 oktober 2005.
Voor verdere cultuurmanifestaties bij Leidsche Rijn, zie Beyond Utrecht.
 

Deze tekst verscheen als column in Erasmus Magazine van 5 oktober 2005

U kunt ook:

• Terug naar columns Gijs van Oenen
• Terug naar publicaties Gijs van Oenen
• Terug naar homepage Gijs van Oenen