De programma's rechtsfilosofie 2004-2005
aangeboden vanuit de Faculteit der Wijsbegeerte
 
 

Identiteit, subjectiviteit, zelfbegrip

Studiebelasting:   7 ECTS
Periode   1e semester; woensdagen 11-12.45 van 15/9 t/m 15/12
Docent:   Dr G. van Oenen
Onderwijsvorm    2 uur werkcollege gedurende 15 weken
Tentamen   (beknopt) essay
Doelstelling   het verwerven van inzicht in de aard en betekenis van identiteit, zowel vanuit systematisch filosofisch perspectief als vanuit multidisciplinair perspectief
Contactpersoon   G. van Oenen, tel. 4088999

Wat Marx en Engels zeiden over de moderniteit: ‘al het vaste vervluchtigt’, geldt mutatis mutandis ook voor de identiteit van het moderne subject. De mobiliteit van zulke subjecten – potentieel of actueel, virtueel of reëel, nationaal of transnationaal  – breidt zich steeds verder uit. Daardoor wordt identiteit steeds meer vlechtwerk van draden: symbolisch, imaginair en reëel. In hoeverre moet deze ontwikkeling leiden tot een herziening van klassieke noties van subjectiviteit en identiteit, vanuit ethisch of ontologisch perspectief? Wat is de relatie tussen identiteit en rationaliteit? Hoe begrijpen hedendaagse subjecten zichzelf? In deze cursus gaan we op zulke vragen verder in, zowel vanuit systematisch filosofisch perspectief als vanuit multidisciplinair perspectief. Denk bijvoorbeeld aan aspecten als klasse, etniciteit, sekse, of nationaliteit.

Verplichte literatuur:
Is gewijzigd! Het boek van Kim Atkins (ed.), The self and subjectivity. Blackwell 2004, komt pas begin 2005 uit.
In plaats daarvan gebruiken we nu een reader.
Zie verder het (voorlopige) overzicht van de colleges en de literatuur.
 
 
 

De val van de publieke mens. Normen, waarden en gedrag in een interpassief tijdperk

Studiebelasting:   5 ECTS
Periode   3e trimester, dinsdagen van 15-16.45 uur, van 5/4 t/m 7/6
Docent:   Dr G. van Oenen
Onderwijsvorm    2 uur werkcollege gedurende 10 weken
Tentamen   mondeling tentamen en (kort) paper
Doelstelling   het verwerven van inzicht in de betekenis van de publieke sfeer voor de democratische rechtsstaat, resp. de betekenis van burgerschap.
Contactpersoon   G. van Oenen, tel 4088999
Zie het (voorlopige) overzicht van de colleges en de literatuur.

Al sinds Hegel vormt het thema van de burgerlijke samenleving en haar vitaliteit een belangrijk thema binnen de ethiek en de rechtsfilosofie. Daarbij aansluitend is ook de verhouding tussen het publieke en private domein een cruciaal element in de inrichting van de rechtsorde. De scheiding tussen deze twee domeinen is enerzijds nodig voor de instandhouding van de democratische rechtsstaat, maar anderzijds steeds onderwerp van conflict en controverse. Denk bijvoorbeeld aan emancipatiebewegingen, of aan de discussies rondom hoofddoekjes. We zien een conflict tussen verschillende opvattingen hoe men zich als persoon in de publieke sfeer tracht te ‘realiseren’, in woord, gedrag en in uiterlijk. Of, iets anders gezegd, hoe zij zo erkenning proberen te verwerven. Is het mogelijk om te komen tot een beoordeling van wat wel en wat niet mag gelden als wenselijke vormen van zelfrealisatie in het publieke domein?
Deze vraag proberen we te beantwoorden via werk van Hannah Arendt, Jürgen Habermas, Richard Sennett, Axel Honneth, en anderen.

Verplichte literatuur:
Hannah Arendt, The human condition. Un. of Chicago press 1958 (ca 18 euro).
Richard Sennett, The corrosion of character. New York: W.W. Norton (ca 18 euro).

Aanbevolen literatuur:
Maurizio Passerin d’Entrèves, Ursula Vogel (eds.), Public and private. Legal, political and philosophical perspectives. London & New York: Routledge 2000
Richard Sennett, The fall of public man. Faber & Faber 1977
 
 

Ethiek: subjectiviteit, maatschappelijke instituties en het goede leven

Docenten dr. H.A. Krop en dr. G. van Oenen
Studiebelasting  5 ECTS
Periode:  2e trimester, donderdagen van 13-14.45 uur, 13-14.45 uur
Blackboardsite beschikbaar
Onderwijsvorm: 2 uur werkcollege gedurende 10 weken
Tentamenvorm:  centraal schriftelijk
Tentamenperiode:  *********
Doel van de cursus: grondig leren lezen van een belangrijke primaire tekst uit de geschiedenis van de filosofie, resp. de ethiek
Contactpersoon: G. van Oenen, tst. 88999.

Onder de wat misleidende titel ‘Rechtsfilosofie’ zette Hegel zijn belangrijkste opvattingen over vrijheid, moraal en zedelijkheid (‘het goede leven’) uiteen. Staat en maatschappelijke instituties verschijnen bij hem niet als negatieve, of externe voorwaarden voor autonomie, maar als instanties die deze autonomie bevorderen en ondersteunen. De verwerkelijking van liberale beginselen, zoals grondrechten, is slechts denkbaar als de verwerkelijking van een moderne vorm van ‘zedelijkheid’, ofwel goed leven. Mede door zulke controversiële opvattingen neemt Hegels Rechtsfilosofie een vooraanstaande plaats in, zowel in de traditie van de politieke filosofie als in die van de ethiek. Vanuit systematisch perspectief vertegenwoordigt het werk de ‘continentale’ traditie in de filosofie, waarin de mens primair wordt gezien als sociaal wezen, en waarin de belangrijkste vraag die is naar de verwerkelijking van een goed leven; dit dan tegenover de (kantiaanse en utilistische) traditie waarin het individu als belangrijkste drager van rationaliteit en zedelijkheid geldt. Verder zal Hegels werk vanuit historisch perspectief worden besproken als reactie op denkers als Rousseau, Kant, en Fichte enerzijds en als inspiratiebron voor hedendaagse discussies anderzijds – denk aan de ‘deugdethiek’, en aan de discussie tussen ‘liberalen’ en ‘communitaristen’. Tenslotte kunnen, onder verwijzing naar Kants ‘Grundlegung’ zoals besproken in de colleges geschiedenis van de filosofie, verbindingen worden gelegd met het denken van Immanuel Kant.

Verplichte literatuur:
G.W.F. Hegel, Grundlinien der Philosophie des Rechts. Verkrijgbaar in diverse edities. Goed en goedkoop is de editie van uitgeverij Reclam. Ook goed is de uitgave (als deel 7) in het verzameld werk bij Suhrkamp.
 
 

Op weg naar de eeuwige vrede? Kants visie op recht en democratie

Docent: Prof dr Donald Loose
5 ECTS
Periode: Tweede trimester, op dinsdagen 15-16.45 uur, van 4/1 t/m 8/3.
Literatuur: Kants Metaphysik der Sitten, en delen uit Kants kleinere werken
Contactpersoon: Manon Geluk, 010.4088998, geluk@fwb.eur.nl
 

Nadere inlichtingen over de cursussen bij:
Gijs van Oenen, Faculteit Wijsbegeerte, tel. 010.4088999, vanoenen@fwb.eur.nl
 
 

Last change: 18 maart 2005

• Verder gaan naar het overzicht van de onderwijsprogramma's rechtsfilosofie
• Terug naar het overzicht van de opleiding rechtsfilosofie EUR
• Terug naar de homepage rechtsfilosofie EUR