U kunt ook:
[ Erasmus University home page | Dept.
of Philosophy home page ]
Afrekenen in Wonderland
Gijs van Oenen
Afrekenen in Wonderland – dat was de voorlopige titel van een stuk waaraan ik werkte toen opeens Theo van Gogh werd vermoord. Op straat, in Amsterdam, naar alle aanschijn vanwege zijn ongezouten kritiek, in woord en beeld, op intolerantie binnen de islamitische cultuur in Nederland.
‘Wonderland’ was de titel van een zonderlinge documentaire die onlangs op de VPRO-televisie werd vertoond. Daarin rekent maker Robert Oey af met degenen die hij verantwoordelijk houdt voor het politieke en culturele klimaat waarin hijzelf opgroeide. Zoals leraren van zijn middelbare school die tegen kernenergie waren. En linkse nieuwe vrijgestelden die anderen hun paternalistische wereldverbeteringsproject wilden opdringen.
Wonderlijk aan Wonderland vond ik vooral dat Oey, ook naar eigen zeggen, zelf nauwelijks echt last had gehad van die linkse kerk – hij was daar nog te jong voor, en sowieso was hij vooral met zichzelf bezig geweest. Zijn aanklacht was bijna ‘virtueel’, onwerkelijk; zijn leed in meerdere zin ‘verbeeld’, in zijn hoofd en in zijn film.
In Wonderland zien we als getuige à charge naast schrijver Leon de Winter ook Theo van Gogh optreden. Ik gun beiden hun weerzin tegen hun culturele kwelgeesten, zelfs als die louter verbeeld zouden zijn. Maar ik heb moeite met hun bereidheid om Oey te helpen ‘afrekenen’ met de boemannen die hun ontplooiing zouden hebben gesmoord. Wonderland introduceerde zo, in de verbeeldings-sfeer van kunst en cultuur, de typisch hedendaags-liberale cultuur van ‘verantwoording afleggen’ en ‘afrekenen’.
Van het bitterzoete Wonderland bleef bij mijzelf vooral de typische wrange nasmaak achter die ieder afrekenen aankleeft. Toch hielden Oey en Van Gogh ergens ook hartstochtelijk veel van dat rare Wonderland. Wonderland was het hopeloze land van linkse dominees waar toch alles kon, of gedoogd werd, maar juist daarom ook konden mensen als Robert en Theo er opgroeien tot de eigengereide personen die ze uiteindelijk werden. Maar waar zij terugkijkend vooral een dwingelandij in projecteren die voorschreef wat een fatsoenlijk mens van de wereld moest vinden.
Beter dan Oey in zijn Wonderland slaagde
Theo van Gogh er met zijn hoogstpersoonlijke mix van films, columns en
interviews juist wel heel goed in om een originele, creatieve en productieve
vorm te geven aan de ambigue gevoelens die het leven in Wonderland bij
hem opriep. Als geen ander wist hij artistiek en persoonlijk met ambiguïteit
en controverse te leven en daar opzien-barende kunst van te maken. Zijn
moordenaar verstond die kunst op geen enkele wijze.
Deze tekst verscheen als column in Erasmus
Magazine van 11 november 2004
U kunt ook: