Centraal Station

Gijs van Oenen

“Atocha, zona cero” stond in het weekend na de aanslagen van 311 op de voorpagina van El País, het NRC Handelsblad van Spanje. Het stijlvolle Atocha-station, dicht bij het Madrileense centrum, als ground zero van – ja, van wat? Van Madrid, natuurlijk. Van Spanje? Ja, natuurlijk ook: in alle grote steden gingen mensen de straat op in protest, bij elkaar zowat een kwart van de hele bevolking. Maar eigenlijk ook van Europa. Zoals ook elders in El País werd opgemerkt, was dit hoogstwaarschijnlijk niet zozeer de laatste stuiptrekking van de ETA in Spanje, als wel het eerste levensteken (of beter doodsteken) van Al Qaeda in Europa.

Hoe hierop te reageren? Het is begrijpelijk dat miljoenen Spanjaarden op straat protesteerden tegen zulke terreur, maar eigenlijk hadden ze hierbij nog de ‘oude’ vijand in hun hoofd. Hoewel de extremisten van de ETA allang de voeling kwijt is met het volk, in Spanje maar ook in Baskenland zelf, kunnen leiders en woordvoerders van zo’n organisatie moeilijk volhouden dat ze niets met de volkswil te maken hebben. En althans in naam heeft de ETA nog politieke doelstellingen.

Al Qaeda heeft dat allemaal niet: geen aanspreekbare leiding, geen politieke doelstellingen en geen band met een volk. Het wil geen natie stichten en geen zelfbeschikking eisen. Het vraagt niet om erkenning. Het pronkt niet met legers en kerncentrales. Zelfs heeft het geen platvloerse geostrategische belangen te verdedigen. Het is een antimoderne beweging, die de vijand van de moderniteit met zijn eigen wapens bestrijdt: vliegtuigen om gebouwen aan te vallen en mobiele telefoons om bommen te laten ontploffen.

Verharding dreigt van alle kanten. Meer beveiliging, minder vrijheden, minder tolerantie. Us versus them – in wezen wat president Bush al zei bij de oorlog tegen Irak: wie niet voor ons is, is tegen ons. Ook in het publieke debat zal dat wellicht gaan gebeuren. Rechts en links, verlichtingsfundamentalisten en multiculturalisten bezwijken makkelijk voor de verleiding van ‘duidelijke’ en ‘harde’ standpunten, en maken elkaar als het even kan voor rotte vis uit. Met name de zelfbenoemde liberale opinieleiders reageren als door hun wesp gestoken bij de suggestie dat hun harde woorden tot radicalisering onder moslimjongeren leiden.

Zo krijgen de fundamentalisten juist hun zin. Hun strategie is verdeeldheid zaaien en zo anderen infecteren met hun eigen extremisme. Meer dan ooit is er nu behoefte aan de traditionele – maar de laatste jaren zo verguisde – Nederlandse gematigdheid. Dus niet: van achterlijkheid naar Verlichting, maar: van ground zero naar common ground.
 

Deze tekst verscheen als column in Erasmus Magazine van 25 maart 2004

U kunt ook:

• Terug naar publicaties Gijs van Oenen
• Terug naar homepage Gijs van Oenen
• Terug naar de homepage rechtsfilosofie EUR