SAMENVATTING
Het doel van deze leeropdracht is meer te weten te komen over maatschappelijke voorwaarden voor menselijk geluk. De vraag is of dat kan helpen bij het maken politieke keuzes, zoals korten op de sociale zekerheid of invoering van een referendum. Vanouds vinden aanhangers van de 'utilitaristische' filosofie van wèl. Naar hun mening moet alle beleid gericht zijn op bevordering van het 'grootste geluk voor het grootste aantal'. Critici van die leer menen echter dat dit praktisch niet goed mogelijk is en moreel eigenlijk ook niet wenselijk. In deze intreerede worden hun bezwaren onderzocht. Daarbij wordt gebruik gemaakt van nieuwe inzichten uit sociaal wetenschappelijk onderzoek.
Sturen op geluk kan
Een bekend bezwaar luidt dat geluk ongrijpbaar is en dat er daarom geen beleid op te voeren valt. Dat geldt voor veel wat ooit geluk genoemd is, maar niet voor geluk in de zin van 'levensvoldoening'. Dit valt namelijk goed te definiëren en is meetbaar. Een andere tegenwerping is dat duurzaam geluk voor een groot aantal onhaalbaar is. Uit enquêtes blijkt echter het tegendeel. Ook het bezwaar dat geluk te persoonlijk is voor algemene maatregelen snijdt geen hout. Onderzoek toont ook duidelijke verschillen in gemiddeld geluk. Uit de resultaten kan bijvoorbeeld worden opgemaakt dat meer sociale verzekering niet zal bijdragen tot groter geluk van de gemiddelde Nederlander, maar meer directe democratie wel.
Geluk kan geen kwaad
Andere bedenkingen zijn dat geluk maar iets oppervlakkigs is en dat geluk de mensen er niet beter op maakt. Beleidsmatige bevordering van geluk zou ook nog ten koste gaan van andere waarden. De klassieke science fiction roman 'Brave New World' schetst daar een grimmig beeld van. Die bezwaren gaan misschien op voor zinnelijk genot of verstandelijke tevredenheid, maar weer niet voor levensvoldoening. Geluk in die betekenis blijkt mensen in ieder geval niet onkritisch of zelfzuchtig te maken. Bevordering van geluk kan ook moeilijk ten koste te gaan van rechtvaardigheid en zelfbeschikking, want dat blijken juist belangrijke voorwaarden voor geluk te zijn.
Nieuw utilitarisme
Het klassieke utilitarisme is nogal theoretisch en blijft onduidelijk over de vraag wat nu precies onder geluk moet worden verstaan. Aansluiting op het nieuwe onderzoek naar levensvoldoening levert een bruikbaarder variant. Naast mate van geluk kan daarbij ook duurzaamheid en gelijkheid in geluk verdisconteerd worden.
Volledige tekst