SAMENVATTING

Heeft zich gedurende de laatste twintig jaar echt een revolutie voltrokken in de relaties in Nederland? Zijn alternatieve relaties nu echt doorgebroken? Het antwoord is ja en nee tegelijk. Wat opvattingen betreft is er inderdaad sprake van een doorbraak. Vrijwel iedere Nederlander weet nu dat er in relaties meer mogelijk is dan huwelijk en gezin; de besproken alternatieve relatievormen zijn inmiddels vrij algemeen geaccepteerd. Dat betekent dat de keuzemogelijkheden voor de hedendaagse Nederlander aanzienlijk zijn vergroot. In de praktijk zijn de veranderingen echter uiterst bescheiden. De meeste van de besproken alternatieve relatievormen blijven vooralsnog randverschijnselen. Alleen ongehuwd samenwonen is een massaverschijnsel geworden, maar deze relatievorm is duidelijk de minst alternatieve van allemaal. Het ziet er dan ook niet naar uit dat deze alternatieve relaties huwelijk en gezin zullen verdringen. Ze zijn niet zozeer een voorbode van een fundamentele verandering, als wel een bijverschijnsel van een relatie-patroon waarin huwelijk en gezin dominanter zijn dan ooit. Historisch gezien leven er nu meer mensen in een huwelijksrelatie en blijven kinderen ook langer bij hun ouders wonen dan in veel perioden in het verleden het geval was. Juist doordat dit patroon zo overheersend is, ontstaat er roep om iets anders.

Doordat mensen in de moderne maatschappij steeds minder terecht kunnen bij buurt en familie raken ze meer aangewezen op een levenspartner. Hierdoor worden de beperkingen van het huwelijk ook sterker gevoeld. De daaruit voortvloeiende spanningen roepen wensbeelden op over graziger weiden. Een enkeling brengt die ideeën in de praktijk, maar de meesten kijken alleen mee vanachter de vitrages van hun gezinswoning. De toenemende afhankelijkheid van een levenspartner drijft ook allerlei mensen in het huwelijk die daarvoor minder geschikt of gemotiveerd zijn. Dit leidt dan tot zoeken naar verdunde vormen zoals open huwelijk of LAT-relatie. In deze zin zijn alternatieve relaties te vergelijken met de tegenstroom in een rivierbedding: een bijverschijnsel van de hoofdstroom dat nooit zal resulteren in een werkelijke stroomverlegging de andere kant op.

De betekenis van alternatieve relaties moet niet in de eerste plaats worden gezocht in het aantal mensen dat zich tot zo’n vorm heeft bekeerd. Veel belangrijker is dat het bewustzijn van alternatieven de omgang in ‘traditionele’ relaties beïnvloedt. De recente veranderingen in huwelijk en gezin zijn in belangrijke mate een gevolg van een omslag in het denken. In die omslag heeft de notie ‘alternatieve relaties’ een belangrijke rol gespeeld. De invloed van het idee is vergelijkbaar met dat van het begrip liefde in de vorige eeuw en de ideeën over vrouwenemancipatie van vandaag de dag. In dat licht is het niet zo vreemd dat alternatieve relaties prominenter aanwezig zijn in de media dan in de praktijk. De publiciteit over alternatieve relaties is overigens in de jaren tachtig wat geluwd. Dat wil niet zeggen dat het verschijnsel ‘passé’ is. Het is nu even ‘arrivé’ als in de jaren zeventig: vrijwel iedereen weet ervan en een enkeling waagt zich eraan.

Volledige tekst