Het surplus van illegaliteit

Gijs van Oenen
 

Uitgeverij De Balie, Amsterdam       [download hele essay als pdf]       
Reeks Open Podium, #5
119 pp, prijs 9 euro.
ISBN 90-6617-273-8
 
 

"Een instructief voorbeeld van het bedrijven van filosofie
die zowel tot de straat, de realiteit, de studeerkamer als de hogere
sferen van de onoplosbaarheid behoort"
Carel Peeters, in Vrij Nederland, 4 mei 2002.

"een contentieuze en meeslepende presentatie van de
overmijdelijke omgangsvormen met illegaliteit  in een leefbare rechtsorde"
Herman van Gunsteren in Krisis, 4/3, najaar 2003

In dit essay pleit ik voor een ‘ontspannen’ en ondogmatische omgang met de wilde praktijken die onvermijdelijk samengaan met de onuitroeibare aanwezigheid van illegaliteit in onze maatschappij. De conclusie hiervan moet niet zijn dat illegaliteit op zichzelf goed of waardevol is, maar wel dat een starre of onbuigzame opvatting over de dynamiek van legaliteit en illegaliteit meer negatieve dan positieve gevolgen heeft. Zo is in het bijzonder een ondogmatische of zelfs creatieve houding aan te bevelen met betrekking tot het ‘grijze’ overgangsgebied tussen legaliteit en illegaliteit. Of, zoals ik het in dit essay noem, met betrekking tot ‘discretionaire ruimtes’ binnen instituties en praktijken. Daarmee bedoel ik niet dat we die ruimtes handig ten eigen voordeel moeten gaan uitbaten, zoals in ‘creatief boekhouden’ of ‘slim onderhandelen’. Integendeel, het gaat juist om het inzicht dat illegaliteit of onrechtmatigheid een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de instandhouding van de rechtsorde. Dat kan, wanneer het tolereren of instandhouden van zulke ‘vrije ruimte’ bijdraagt aan de zelfbeperking van zulke praktijken. Juist de afwezigheid van direct repressief of moreel gezag kan ertoe leiden dat mensen inzicht verwerven hoe men zelf kan bijdragen aan sociaal verantwoorde en zelfbeperkende praktijken. Critici die menen dat dit onrealistisch is, moeten zich bedenken dat voor een volwassen democratische rechtsorde de alternatieven van repressie en moralisme beslist onaantrekkelijk en zelfs onacceptabel zijn.
 

Meer informatie ook bij de uitgeverij van de Balie.